Dla wielu z nas Zamość to przede wszystkim ciekawa historia oraz obiekty związane z istniejącą tu twierdzą. Kto w czasie wycieczki po tym mieście odwiedzi Rotundę, ten będzie mógł się ujrzeć ciekawy zabytek obronnej architektury, a jednocześnie – zapoznać się z wystawą, poświęconą najtragiczniejszym wydarzeniom w dziejach Zamościa.
Rotunda i Mauzoleum Martyrologii Zamojszczyzny to ważne punkty na mapie współczesnego Zamościa
Są to obiekty, którym z pewnością warto poświęcić więcej uwagi. Rotunda Zamojska powstała w latach 1825–1831, a więc w okresie, gdy tutejsza twierdza została poddana gruntownej modernizacji w związku z włączeniem Zamościa do Królestwa Polskiego. Budową Rotundy kierował francuski gen. J. Ch. Mallet-Malletski, któremu w ramach modernizacji Twierdzy Zamość powierzono wiele ważnych zadań. Wzniesiona w odległości 500 metrów od Starego Miasta, miała zamojska Rotunda spełniać bardzo ważne zadanie jako jeden z głównych elementów w systemie obronnym miasta.
W Rotundzie tej od samego początku znajdowało się 20 celi, przy czym do naszych czasów przetrwało ich 19. Cele te zostały wykorzystane przez Niemców podczas II wojny, kiedy to Rotunda zaczęła służyć jako areszt dla zatrzymywanych przez okupacyjne władze mieszkańców Zamościa. Do Rotundy trafiali przedstawiciele miejscowej inteligencji oraz ci, których podejrzewano o współpracę z ruchem oporu. W okresie wojny stała się zamojska Rotunda świadkiem wielu ludzkich tragedii oraz masowych egzekucji. Ile osób straciło tu życie? Trudno podać dokładne liczby, historycy zakładają jednak, że Rotunda mogła być miejscem śmierci około 8 tysięcy osób. Jeszcze w czasie wojny, w 1944 roku, wokół Rotundy powstał cmentarz, mający przypominać o ofiarach wojny.
Więcej ciekawych publikacji o historii, wojskach i broni, znajdziesz w serwisie www.defence.pl.
Spoczywają na nim i ofiary kampanii wrześniowej, i partyzanci, którzy stracili życie w czasie kolejnych potyczek z wojskami niemieckimi. W 1947 roku zabytek ten stał się siedzibą bardzo ważnej placówki muzealnej, którą w czasie wycieczki po Zamościu koniecznie trzeba odwiedzić. Jest nią Muzeum Martyrologii Zamojszczyzny, które pomaga nam poznać tragiczne dzieje Zamościa i okolicy.